สารพิษในแม่น้ำ x Chiang Rai Film Club 

ชาวบ้านและผู้ประกอบการเรือใน จ.เชียงราย สังเกตเห็นความขุ่นของแม่น้ำกกที่ผิดปกตินานถึง 6 เดือนหลังน้ำท่วมใหญ่ [1] ต่อมาในเดือน ก.พ. 2568 มูลนิธิพัฒนาชุมชนและเขตภูเขา (พชภ.) ลงพื้นที่สำรวจและพบว่าน้ำขุ่นกว่าปกติถึง 8 เท่า ส่งผลกระทบต่อระบบประปา การเกษตร และการท่องเที่ยวเป็นระยะทางยาวกว่า 80 กิโลเมตร [1]

ชาวบ้านจากตำบลท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ ประมาณ 700 คน รวมตัวเดินขบวนประท้วง [1] พวกเขาชี้เป้าอย่างชัดเจนว่าต้นตอของปัญหามาจากการทำเหมืองทองคำริมฝั่งแม่น้ำกกในรัฐฉาน ซึ่งดำเนินงานตลอด 24 ชั่วโมงโดยกลุ่มทุนจีนและอยู่ภายใต้การคุ้มกันของกองกำลังสหรัฐว้า (UWSA) [1]

พล.อ.ทรงวิทย์ หนุนภักดี ผู้บัญชาการทหารสูงสุด สั่งการให้หน่วยบัญชาการทหารพัฒนาและกรมวิทยาศาสตร์ทหารบกเข้าเก็บตัวอย่างน้ำเพื่อส่งตรวจ [1] ในขณะเดียวกัน ผู้เชี่ยวชาญด้านสิ่งแวดล้อมได้ออกมาเตือนถึงความเสี่ยงที่จะเกิด “สึนามิโคลน” ในฤดูฝนที่กำลังจะมาถึง หากไม่มีการจัดการหน้าดินบนพื้นที่ต้นน้ำที่ถูกทำลาย [1]

สำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 (เชียงใหม่) ประกาศผลตรวจน้ำเบื้องต้น พบสารหนู (Arsenic) ปนเปื้อนสูงกว่าค่ามาตรฐานถึง 2 เท่า และค่าความขุ่นของน้ำสูงกว่าปกติ 8-9 เท่า นำไปสู่การประกาศห้ามใช้น้ำเพื่อการอุปโภคบริโภคในเบื้องต้น และมีการเก็บตัวอย่างเพื่อตรวจหาสารไซยาไนด์เพิ่มเติม [1]

ผลการตรวจวิเคราะห์อย่างเป็นทางการถูกเปิดเผย ระบุว่าคุณภาพน้ำในแม่น้ำกกอยู่ในสถานะ “เสื่อมโทรม” อย่างรุนแรง มีการตรวจพบสารหนูและสารปรอท (Mercury) เกินค่ามาตรฐาน [1] ภาพถ่ายดาวเทียมยังเผยให้เห็นพื้นที่เหมืองขนาดมหึมาถึง 1,000 ไร่ และมีการเปิดโปงกลยุทธ์ “จีนเทา” ที่นักลงทุนจีนสวมบัตรประชาชนพม่าเพื่อจัดตั้งบริษัท [1]

ภาคการท่องเที่ยวช่วงสงกรานต์ริมแม่น้ำกกเงียบเหงาอย่างไม่เคยเป็นมาก่อน ร้านอาหารและแพริมน้ำสูญเสียรายได้กว่า 80% [1] หมู่บ้านกะเหรี่ยงรวมมิตรซึ่งมีชื่อเสียงด้านการท่องเที่ยวชมช้าง ได้รับผลกระทบหนัก นักท่องเที่ยวลดลง 80% [1] เกษตรกรต่างหวาดวิตก และรัฐบาลได้ตั้งคณะทำงานระดับชาติจาก 6 กระทรวงหลักเพื่อบูรณาการแก้ไขปัญหา [1]

มีการเปิดโปงภัยคุกคามใหม่จากการทำเหมืองแร่หายาก (Rare Earth) [1] ภาพถ่ายดาวเทียมจาก GISTDA ชี้ว่ามีพื้นที่เหมืองมากกว่า 40 จุด [1] รัฐบาลเสนอแนวทางสร้าง “ฝายดักตะกอน” แต่ถูกผู้เชี่ยวชาญวิจารณ์อย่างหนักว่าเป็นการแก้ปัญหาที่ปลายเหตุ เพราะไม่สามารถกรองสารโลหะหนักที่ละลายในน้ำได้ ซึ่งเป็นภัยคุกคามหลักต่อสุขภาพ [1]

สถานเอกอัครราชทูตจีน ณ กรุงเทพมหานคร ออกแถลงการณ์อย่างเป็นทางการครั้งแรก โดยยอมรับว่ารับทราบถึงปัญหามลพิษ และแสดงความพร้อมที่จะช่วยประสานงานระหว่างไทยและเมียนมาเพื่อแก้ไขปัญหา [1]

กรมควบคุมมลพิษ (คพ.) แถลงผลการตรวจสอบครั้งใหญ่ ยืนยันการปนเปื้อนของสารหนูเกินค่ามาตรฐานใน 15 จุด ไม่ใช่แค่ในแม่น้ำกกและแม่น้ำสาย แต่ยังลุกลามไปถึงแม่น้ำรวกและแม่น้ำโขง ทำให้ปัญหากลายเป็นภัยคุกคามระดับภูมิภาคอย่างเป็นทางการ [1]

คณะกรรมาธิการแม่น้ำโขง (Mekong River Commission – MRC) ยกระดับการแจ้งเตือนภัยคุกคามจากสารหนูสู่ระดับ “รุนแรงปานกลาง” (Moderately Severe) และประกาศว่าจะเข้ามามีบทบาทในการตรวจสอบและอำนวยความสะดวกในการเจรจาระดับสูง ซึ่งจะรวมถึงไทย ลาว เมียนมา และจีน [1]

มีรายงานยืนยันว่าเจ้าหน้าที่สาธารณสุขตรวจพบสารหนูในร่างกายของเด็ก 2 คนในหมู่บ้านแก่งทรายมูล อ.แม่อาย ซึ่งคาดว่ามาจากการบริโภคปลาในแม่น้ำกก แต่ที่น่าตกใจยิ่งกว่าคือ มีความพยายามจากทางการที่จะปกปิดข้อมูลนี้ โดยอ้างว่าเพื่อ “ป้องกันความตื่นตระหนก” ของประชาชน [1]

MRC ลงพื้นที่จังหวัดเชียงรายและจัดเวทีรับฟังความคิดเห็นครั้งใหญ่ รวบรวมผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทุกฝ่ายมาหารือร่วมกันเป็นครั้งแรกอย่างเป็นทางการ ในเวทีนี้ เครือข่ายภาคประชาชนได้ยื่นข้อเรียกร้อง 6 ข้อต่อ MRC เพื่อผลักดันการแก้ไขปัญหาอย่างเป็นระบบ [1]

องค์กรพัฒนาเอกชนและนักวิจัยริเริ่มโครงการฝึกอบรมให้ชาวบ้านในพื้นที่สามารถใช้ชุดตรวจวัดคุณภาพน้ำเบื้องต้นได้ด้วยตนเอง (Citizen Science) เป็นการสร้างความเข้มแข็งให้ชุมชนสามารถเฝ้าระวังสิ่งแวดล้อมของตนเองได้โดยไม่ต้องรอข้อมูลจากภาครัฐ [1]

ทีมนักวิจัยจากมหาวิทยาลัยเชียงใหม่เผยแพร่ผลการศึกษาที่ครอบคลุมที่สุด ยืนยันการปนเปื้อนของโลหะหนักหลายชนิด (สารหนู, แคดเมียม, ตะกั่ว, นิกเกิล) ในระบบนิเวศ และที่น่ากังวลที่สุดคือ ผลการประเมินความเสี่ยงชี้ว่าประชาชนในพื้นที่ชายแดนมีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคมะเร็งสูงขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ [1]