Timeline ของเขื่อน
เส้นเวลาสถานการณ์แม่น้ำโขง
ลำดับเหตุการณ์สำคัญ การพัฒนา ผลกระทบ และการต่อสู้เพื่อปกป้องสายน้ำแห่งชีวิต
พ.ศ. 2536 – 2539
จุดเริ่มต้นการเปลี่ยนแปลง
- 2536: ? ลงนาม MOU ซื้อขายไฟฟ้าไทย-ลาว ฉบับแรก (1,500 MW) เป็นรากฐานสำคัญของการพัฒนาเขื่อนในลาว
- 2539: ?️ เขื่อนมานวาน (จีน) สร้างเสร็จ เป็นเขื่อนแห่งแรกบนแม่น้ำโขงสายประธาน เริ่มต้นยุคแห่งการควบคุมสายน้ำ
พ.ศ. 2544 – 2546
เร่งพัฒนาและแรงต้าน
- 2544: ? เริ่มโครงการระเบิดแก่งแม่น้ำโขงเพื่อการเดินเรือพาณิชย์ จุดชนวนการคัดค้านที่ยาวนานเกือบ 2 ทศวรรษ
- 2546: ?️ เขื่อนต้าเฉาซาน (จีน) สร้างเสร็จ เป็นเขื่อนแห่งที่ 2 ในแผนขั้นบันได
พ.ศ. 2552 – 2555
คลื่นการพัฒนาลูกใหญ่
- 2552-2555: ?️ เขื่อนขนาดใหญ่ของจีนสร้างเสร็จต่อเนื่อง: จิ่งหง, เสี่ยวหวาน, นั่วจาตู้, กอนเฉียวเกียว ทำให้การควบคุมน้ำตอนบนเกือบสมบูรณ์
- 2553: ?? เขื่อนไซยะบุรี (ลาว) เข้าสู่กระบวนการปรึกษาหารือ (PNPCA) เป็นเขื่อนแรกบนแม่น้ำโขงตอนล่าง
- 2554: ?? กฟผ. ลงนามสัญญาซื้อขายไฟฟ้า (PPA) กับเขื่อนไซยะบุรี แม้เวียดนามและกัมพูชาคัดค้าน
- 2555: ⚖️ เครือข่ายประชาชน 8 จังหวัด ยื่นฟ้องศาลปกครองครั้งประวัติศาสตร์ เพื่อขอให้เพิกถอนสัญญา PPA เขื่อนไซยะบุรี
พ.ศ. 2557 – 2560
การขยายตัวสู่ตอนใต้และแนวรบทางกฎหมาย
- 2557: ⚖️ ศาลปกครองสูงสุดมีคำสั่งรับฟ้องคดีไซยะบุรี นับเป็นชัยชนะก้าวสำคัญของภาคประชาชน
- 2558: ?? เขื่อนดอนสะโฮง (ลาว) เริ่มก่อสร้าง ปิดกั้นเส้นทางอพยพสำคัญของพันธุ์ปลา
- 2559: ?? เขื่อนปากแบง (ลาว) เข้าสู่กระบวนการ PNPCA ท่ามกลางความกังวลเรื่องผลกระทบข้ามพรมแดนถึง จ.เชียงราย
- 2560: ⚖️ กลุ่มรักษ์เชียงของ ยื่นฟ้องศาลปกครองเพื่อคัดค้านกระบวนการของเขื่อนปากแบง
พ.ศ. 2562 (ปีแห่งวิกฤต)
ผลกระทบปรากฏเป็นจริง
- ก.ค.: ? เขื่อนไซยะบุรีทดลองเดินเครื่อง ทำให้น้ำท้ายเขื่อนลดฮวบและปลาตายจำนวนมาก
- ต.ค.: ⚡ เขื่อนไซยะบุรีเปิดดำเนินการเชิงพาณิชย์อย่างเป็นทางการ
- ปลายปี: ? เกิดปรากฏการณ์ “แม่น้ำสีคราม” (น้ำหิวตะกอน) น้ำใสผิดปกติ กัดเซาะตลิ่งรุนแรง ระบบนิเวศเสียหายหนัก
- ?? เขื่อนดอนสะโฮงเปิดดำเนินการ และเขื่อนหลวงพระบางเข้าสู่กระบวนการ PNPCA
พ.ศ. 2563
ชัยชนะของภาคประชาชน
- 4 ก.พ.: ✅ คณะรัฐมนตรีไทยมีมติ “ยกเลิก” โครงการระเบิดแก่งแม่น้ำโขงอย่างเป็นทางการ หลังการต่อสู้ยาวนาน 19 ปี
พ.ศ. 2564 – 2565
ความสูญเสียและคำตัดสิน
- ?? กพช. อนุมัติอัตราค่าไฟและบริษัทไทย (GULF, CKP) ลงนาม Tariff MOU กับเขื่อนปากแบง, ปากลาย, หลวงพระบาง
- ? ขยายกรอบ MOU ซื้อขายไฟฟ้าไทย-ลาวเพิ่มเป็น 10,500 MW
- ก.พ. 65: ? โลมาอิรวดีตัวสุดท้ายในพื้นที่ชายแดนลาว-กัมพูชาตาย ถือเป็นการสูญพันธุ์เฉพาะถิ่น
- ส.ค. 65: ⚖️ ศาลปกครองสูงสุดพิพากษายกฟ้องคดีไซยะบุรี สิ้นสุดการต่อสู้ทางกฎหมายที่ยาวนานกว่า 10 ปี
คำสำคัญ
ไขข้อข้องใจ คำสำคัญแม่น้ำโขง
ทำความเข้าใจความหมายและผลกระทบที่ซ่อนอยู่ในแต่ละคำ
เขื่อนขั้นบันได
คือการสร้างเขื่อนเรียงต่อกันเป็นลำดับขั้นตามความลาดชันของแม่น้ำในประเทศจีน (ปัจจุบันมี 11 แห่งบนแม่น้ำล้านช้าง-โขงตอนบน) ทำให้จีนสามารถควบคุมการไหลของน้ำและกักเก็บตะกอนได้อย่างเบ็ดเสร็จ ส่งผลกระทบโดยตรงต่อระบบนิเวศและระดับน้ำในประเทศท้ายน้ำทั้งหมด
ผลกระทบข้ามพรมแดน
ผลกระทบจากการสร้างเขื่อนที่ไม่ได้จำกัดอยู่แค่ในประเทศที่ตั้งของเขื่อน แต่ส่งผลเป็นลูกโซ่ไปยังประเทศอื่นๆ ที่ใช้แม่น้ำร่วมกัน เช่น ระดับน้ำผันผวนผิดธรรมชาติ ตะกอนลดลง ตลิ่งพังทลาย และกระทบต่อการประมง ซึ่งเป็นปัญหาหลักที่ประเทศท้ายน้ำอย่างไทย ลาว กัมพูชา และเวียดนามกำลังเผชิญ
PNPCA
ย่อมาจาก “Procedures for Notification, Prior Consultation and Agreement” หรือ “กระบวนการแจ้ง การปรึกษาหารือล่วงหน้า และข้อตกลง” เป็นกลไกของคณะกรรมาธิการแม่น้ำโขง (MRC) ที่ให้ประเทศสมาชิก (ไทย ลาว กัมพูชา เวียดนาม) ได้ปรึกษาหารือกันก่อนสร้างเขื่อน แต่ในทางปฏิบัติ กระบวนการนี้ไม่มีอำนาจยับยั้งโครงการ ทำได้เพียงแสดงความกังวลเท่านั้น
ตะกอน
เปรียบเสมือน “ปุ๋ย” ของแม่น้ำ มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อความอุดมสมบูรณ์ของระบบนิเวศ การเกษตรริมตลิ่ง และการประมง เมื่อเขื่อนกักตะกอนไว้ จะทำให้ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำโขงในเวียดนามถูกกัดเซาะ และพื้นที่เกษตรริมโขงขาดความอุดมสมบูรณ์
แม่น้ำสีคราม (น้ำหิว)
ปรากฏการณ์ที่น้ำในแม่น้ำโขงใสผิดปกติจนเป็นสีคราม เกิดขึ้นหลังเขื่อนไซยะบุรีเริ่มดำเนินการ เนื่องจากน้ำที่ถูกปล่อยออกมาไร้ตะกอน จึงมีพลังกัดเซาะตลิ่งสูงกว่าปกติ (เหมือนน้ำที่ “หิว” ตะกอน) ส่งผลให้ตลิ่งทั่วทั้งภูมิภาคพังทลายลงอย่างรวดเร็ว
สัญญาซื้อขายไฟฟ้า (PPA)
เป็นหัวใจสำคัญที่ทำให้โครงการเขื่อนเกิดขึ้นได้ โดยการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย (กฟผ.) ทำสัญญารับซื้อไฟฟ้าจากเขื่อนในลาวเป็นระยะยาว (ส่วนใหญ่ 29 ปี) กลายเป็นหลักประกันให้ผู้สร้างเขื่อนกู้เงินมาลงทุนได้ ดังนั้น การฟ้องร้องของภาคประชาชนจึงมุ่งเป้าไปที่การยกเลิกสัญญาเหล่านี้เพื่อหยุดยั้งโครงการ
ความมั่นคงทางอาหาร
แม่น้ำโขงเป็นแหล่งประมงน้ำจืดที่ใหญ่ที่สุดในโลก การสร้างเขื่อนขวางกั้นเส้นทางอพยพของปลาและทำลายระบบนิเวศ จึงส่งผลกระทบโดยตรงต่อปริมาณปลาที่จับได้ กระทบวิถีชีวิตและแหล่งโปรตีนสำคัญของคนหลายสิบล้านคนในลุ่มน้ำ
ทุนไทย
บริษัทเอกชนและสถาบันการเงินของไทยมีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งในการลงทุนและก่อสร้างเขื่อนในลาว เช่น บริษัท ช.การช่าง (ผู้สร้างเขื่อนไซยะบุรี), บริษัท CK Power, และ GULF Energy Development รวมถึงธนาคารพาณิชย์ไทยที่เป็นผู้ให้สินเชื่อรายใหญ่
การต่อสู้ทางกฎหมาย
ความพยายามของภาคประชาชนในการใช้กระบวนการยุติธรรมเพื่อปกป้องแม่น้ำโขง โดยมีการยื่นฟ้องต่อศาลปกครองให้เพิกถอนสัญญาซื้อขายไฟฟ้า (PPA) ของเขื่อนไซยะบุรีและปากแบง แม้คดีไซยะบุรีจะสิ้นสุดโดยศาลยกฟ้อง แต่ก็สร้างบรรทัดฐานสำคัญเรื่องสิทธิชุมชนในการฟ้องคดีผลกระทบข้ามพรมแดน
เอกสาร (กดที่รูป Download ได้เลย)
